Merakla Beklenen ZK Rollup Nedir?
İlgili Makaleler
Rollup, mevcut pazardaki en yaygın Katman 2 çözümüdür. Rollup çözümleri iki kategoriye ayrılabilir: İyimser Rollup'lar ve ZK Rollup'lar. Bu içerikte ZK Rollup'lardan bahsedilecektir.
1. ZK Rollup Nedir?
ZK, Sıfır Bilgi (Zero Knowledge) anlamına gelir ve Sıfır Bilgi Kanıtlarını ifade eder. Sıfır Bilgi Kanıtları, kullanıcıların cüzdanlarının özel anahtarları gibi hassas bilgileri ifşa etmeden kritik veriler veya sahiplik hakkındaki bilgileri kanıtlamalarına olanak tanır.
Rollup, birden çok işlemi bir araya getirerek verimliliği artıran bir Katman 2 çözümüdür. İşlemler tamamlandıktan sonra işlem verileri ana ağa geri gönderilir. Rollup, güvenlik için ana ağa güvenirken işlem performansını ölçeklendirmeye ve iyileştirmeye odaklanır.
ZK Rollup, hesaplamaları ölçeklendirmek için geçerlilik kanıtlarından yararlanan bir çözümdür. Hesaplamaları zincir dışı gerçekleştirir ve geçerlilik kanıtlarını ana zincire geri gönderir.
2. ZK Özellikleri
ZK'nın (Sıfır Bilgi) temel prensibi iki tarafı içerir: Kanıtlayıcı ve Doğrulayıcı. Kanıtlayıcı bir kanıt oluşturur ve Doğrulayıcı, gerçek bilgilere erişmeden kanıtı doğrular. Temel özellikler şunları içerir:
1. Kapsamlılık: Kanıtlayıcı kişi doğru cevaba sahipse, Doğrulayıcı'ya bunun doğruluğunu kanıtlamanın bir yolunu bulabilir. Başka bir deyişle, doğru olan bir şeyin yanlış olduğu kanıtlanamaz.
2. Geçerlilik: Kanıtlayıcı cevaba sahip değilse, doğrulayıcıya doğruluğunu ispat edemez. Başka bir deyişle, yanlış olan bir şeyin doğruluğu kanıtlanamaz.
3. Sıfır Bilgi: Kanıtlama işlemi sırasında, Doğrulayıcı yalnızca kanıtın kendisine ilişkin bilgi edinir ve herhangi bir ek ilgili bilgi elde etmez.
ZK Rollup durumunda, sıkıştırılmış hesaplama elde etmek ve maliyetleri azaltmak için genellikle ZK'nin yalnızca ilk iki özelliği uygulanır. Sonuç olarak, kullanıcı işlem bilgileri sorgulanabilir durumda kalır.
3. ZK Rollup Çözümlerinin Avantajları ve Dezavantajları
1. Hızlı Varlık Transferleri: Doğrulama için yaklaşık 7 gün gerektiren İyimser Rollup'lara kıyasla, ZK Rollup'lar çok daha hızlı varlık transferi sunar. Bunun nedeni, iki Rollup çözümünün farklı doğrulama işlemleridir. İşlem verileri Katman 2 ağında işlendikten sonra:
· ZK Rollup, bloğu Ethereum ana ağına gönderirken sıfır bilgi kanıtı oluşturur. Ana ağ düğümleri bu kanıtı doğrular ve kullanıcılar genellikle algılanabilir bir gecikme yaşamazlar.
· İyimser Rollup, 7 günlük bir bekleme süresine sahiptir; bu süre boyunca Ethereum ana ağ düğümleri, bir işlemin yanlış olduğunu sorgulayabilir ve kanıtlayabilir.
2. Düşük İşlem Maliyetleri: ZK Rollup, zincir dışı hesaplamalar gerçekleştirir ve tüm işlem verilerini ana ağa geri gönderme ihtiyacını ortadan kaldırarak ana zincire geçerlilik kanıtları sunar. Bu, işlem maliyetlerini düşürür. Ek olarak, kanıt dosyası küçüktür ve doğrulama süresi sabit kalır, bu nedenle kanıtın boyutu işlem sayısıyla artmaz.
3. Yüksek Teknik Zorluk: ZK Rollup, Ethereum Sanal Makinesi (EVM) ile uyumsuz olan karmaşık sıfır bilgi kanıtı algoritmaları kullanır. Bu nedenle, Ethereum uygulamalarını ZK Rollup kullanarak Katman 2 ağlarında dağıtmak isteyen geliştiricilerin, yalnızca uygulamalarını yeniden oluşturmaları değil, aynı zamanda Katman 2 ağlarına özgü geliştirme dillerini de öğrenmeleri gerekir.
4. ZK Gas Ücretleri Neden Çok Yüksek?
Kullanıcılar tarafından ödenen gas ücretleri, esas olarak doğrulayıcı düğümler için teşviklerden oluşur, ana ağa gönderim için gas ücretleri ve depolama maliyetlerinden oluşmaktadır.
Doğrulayıcı düğümler, işlemleri kullanıcılar adına onaylar ve yayınlar, ancak bu eylemleri gerçekleştirmek için teşvikler gerektirir. Ana ağ daha sıkışık hale geldikçe, ana ağa göndermede kullanılan gas ücretleri artar.
Depolama maliyetleri nispeten sabittir. Mevcut kaynakları ne kadar çok kişi kullanırsa, ortalama maliyet o kadar düşük olur. ZK Rollup henüz geniş çapta benimsenmemiştir, bu nedenle gas ücretleri, daha yaygın olarak kullanılan İyimser Rollup'a kıyasla çok daha yüksektir.
5. Mevcut ZK Rollup Çözümleri
Mevcut EVM uyumlu çözümler arasında StarkNet, zkSync, Polygon ve Scroll özellikle dikkat çekiyor.
5.1 StarkNet
StarkNet, StarkWare ekibi tarafından geliştirilmiştir. Diğer ZK çözümlerinden farklı olarak, StarkNet STARK kanıtlarını kullanırken, diğer çözümler SNARK kanıtlarını kullanır. Basit bir ifadeyle, bu iki kanıt sistemi aşağıdaki farklılıklara sahiptir:
- STARK, merkezileştirmeye olan bağımlılığı azaltır ve gelişmiş güvenlik sunar.
- SNARK, daha hızlı doğrulama ve daha düşük işlem ücretleri sunar.
5.2 zkSync
zkSync, Matter Labs ekibi tarafından geliştirilmiştir ve şu anda zkSync Era ağında çalışmaktadır. zkSync ağının mevcut avantajları şunları içerir:
- Veri Sıkıştırma: zkSync, veri kullanılabilirliğini artırır ve büyük miktarda girdi verisi içeren işlemlerin maliyetini düşürür.
- Hesap Soyutlama: Kullanıcı ve geliştirici deneyimini iyileştirmeyi amaçlayan yakın zamanda kullanıma sunulan bir özelliktir. Bu özelliğin ilk kullanımı, gas ücretlerini herhangi bir para birimiyle ödemektir.
5.3 Polygon
Bytecode düzeyinde EVM uyumluluk yöntemlerini benimsemenin yanı sıra Polygon, ağ güvenliğini artırırken merkeziyetsizliği de birleştiren Proof of Efficiency (POE) adlı yeni bir mutabakat mekanizması da uygulamıştır.
5.4 Scroll
Scroll, bu yılın Şubat ayında piyasaya sürülmüştür ve şu anda Alfa Öncesi test ağı aşamasındadır. Scroll, bayt kodu seviyesinde Ethereum Sanal Makinesi (EVM) ile tam uyumlu olmayı hedeflemektedir. Başka bir deyişle, geliştiriciler akıllı sözleşmeler oluşturmak ve bunları Scroll platformunda dağıtmak için EVM uyumlu herhangi bir dili kullanabilirler.
Dört Çözümün Karşılaştırma Tablosu:
Geliştirme Aşaması | Programlama Dili | EVM Uyumluluğu | SNARK mı STARK mı? | Ücretler | |
Polygon | Herkese Açık Beta | Solidity | EVM ile Tam Uyumlu | SNARK + STARK | ETH |
Scroll | Alfa Öncesi | Solidity | EVM ile Tam Uyumlu | SNARK | ETH |
zkSync Era | Herkese Açık Beta | Solidity, Vyper, LLVM | Sadece Dil Uyumlu | SNARK | Tüm ERC20 Tokenleri |
StarkNet | Alfa Mainnet | Cairo, Solidity (Compiler'ı Kullanır) | Sadece Dil Uyumlu | STARK | STRK ya da ETH |
6. Gelecekteki Potansiyeli
ZK Rollup çözümleri, daha yüksek TPS (Saniye Başına İşlem) ve daha düşük maliyetler sunarak verimlilik ve gizlilik arasında bir denge kurmuştur. Bu aşamada geliştirilmesinin önündeki ana kısıtlama, özellikle EVM uyumluluğu olmak üzere teknik faktörlerden kaynaklanmaktadır. Farklı teknoloji ekipleri kendi çözümlerini önerdiler ve bu öneriler şu anda test aşamasında. Bu projeler ana ağda yayınlandığında, ZK Rollup'ın yaygın olarak benimsenmesinin önünü açabilir.